ฟันร้าว คือ รอยแตกเล็กๆบางๆ หรือความไม่ต่อเนื่องของผิวฟัน มีความลึกในแนวขวางถึงชั้น Dentin อาจจะถึง Cementum ได้ ส่วนความยาวแนวดิ่งไม่สามารถรระบุจุดสิ้นสุดได้ ทำให้การตรวจรอยร้าวเล็กๆ อาจจะพบได้ยาก ความสำคัญของรอยร้าวในตัวฟัน คือ เป็นช่องทางที่เชื้อแบคทีเรียสามารถเข้าไปสู่ Pulp อาจนำไปสู่ Pulpal and periapical disease ได้
การจำแนกชนิดของรอยร้าวจำแนกได้ 5 ประเภท ตาม longitudinal tooth fracture guideline ของ AAE ดังนี้
- Craze line
- Fractured cusp
- Cracked tooth
- Split tooth
- Vertical root fracture
ลักษณะอาการแสดงทางคลินิก (Clinical characteristic sign and symptom) แตกต่างกันได้ในแต่ละคน ขึ้นกับขอบเขตของรอยร้าว ตำแหน่งของรอยร้าว และการการดำเนินของโรคใน Pulp และ Periapical tissue อาการที่พบได้ คือ มีอาการปวดหรือเสียวมากขึ้นเมื่อเคี้ยว อาการบรรเทาลงเมื่อผ่อนแรงกัด เสียวหรือปวดฟันเวลาทานน้ำเย็น
การตรวจเพื่อวินิจฉัยฟันร้าว จำเป็นต้องใช้หลายวิธีประกอบกัน การตรวจมีหลายวิธี ดังนี้
- การซักประวัติทางทันตกรรม โดยหาสาเหตุของแรงที่มากผิดปกติ เช่น การมี Parafunctional habit ชอบรับประทานอาหารแข็ง
- การตรวจภายในช่องปาก
- Tactile examination พบรอยเขี่ยสะดุดเมื่อตรวจด้วย explorer
- Transillumination พบ Light blockage
- การย้อมสีโดยใช้ Methylene blue
- การรื้อวัสดุเก่าออก เพื่อหารอยร้าวด้านใต้วัสดุ
- การทำ Bite test
- การตรวจเหงือก มักพบ Deep narrow pocket
- การตรวจทางภาพถ่ายรังสี
- การทำ Surgical exploration
แนวทางการจัดการฟันร้าวขึ้นกับการวินิจฉัยโรค มีดังต่อไปนี้
- Reversible pulpitis
- กำจัดและผนึกรอยร้าวด้วย Resin composite ทำการป้องกันการเกิดรอยร้าวลุกลามโดยใส่ band หรือทำครอบฟันชั่วคราว และติดตามผลการรักษาต่อไปอย่างน้อย 3 เดือน ภายหลังติดตามอาการ 3 เดือน
- กรณีไม่มีอาการใด ๆ และตรวจ pulp test ผล positive การรักษา: บูรณะโดยการ full cuspal coverage restoration / crown พร้อมติดตามอาการ ทุก 6 เดือน
- กรณีพบว่าผู้ป่วยมีอาการปวด, เสียวฟันมากขึ้นเมื่อทานนน้ำเย็นหรือ ตรวจ pulp test ผล negative การรักษา: ทำการรักษารากฟันและติดตามอาการอีก 6-8 สัปดาห์
- กรณีไม่มีอาการใด ๆ ให้ทำ complete root canal filling ร่วมกับการทำ full cuspal coverage restoration/crown พร้อมติดตามอาการอย่างน้อย 6 เดือน
- Irreversible pulpitis หรือ pulp necrosis
จะทำการรักษาก็ต่อเมื่อประเมินแล้ว ฟันซี่นั้นสามารถบูรณะเก็บฟันไว้ได้ มีวิธีการจัดการดังนี้
- การป้องกันการเกิดรอยร้าวลุกลามโดยการใส่ band/temporary crown ร่วมกับการรักษารากฟันและบูรณะโดยการทำ full cuspal coverage restoration/crown พร้อมทั้งติดตามอาการอย่างน้อย 6 เดือน